Octavio Paz sagði að Moreno Villa væri „skáld, málari og listfræðingur: þrír vængir og eitt útlit grænfugls.“
Alfonso Reyes hafði þegar skrifað að ferðamaður okkar skipaði „áberandi stað ... ásamt öðrum sem hafa öðlast ríkisborgararétt út af fyrir sig í hugarsögu Mexíkó ... Það er ekki hægt að fletta í bókum hans án þess að freista þess að þakka honum samstundis“. Hluti af þessum spænska farflutningsstraumi sem skildi frankóisma eftir og kom til hælis í Mexíkó, einkum auðgandi þjóðmenningu okkar, var José Moreno Villa (1887-1955) frá Malaga. Frá vínframleiðslufjölskyldu, með nám í efnaverkfræðingi, lét hann allt eftir standa fyrir bréf og málverk, þó að listgreinarnar væru aukaatriði bókmenntanna. Lýðveldissinnaður og andfasískur, hann kom til lands okkar árið 1937 og var kennari við El Colegio de México. Sannkallað fjölrit, hann gerði ljóð, leiklist, gagnrýni og listasögu, blaðamennsku og sérstaklega ritgerðir. Þeir lögðu áherslu á teikningar hans og steinrit og flokkuðu listaverkin og gömlu bækurnar sem geymdar voru í óreiðu í kjallara stórborgar dómkirkjunnar. Bók hans Cornucopia de México safnar ýmsum verkum og kom út 1940.
Octavio Paz sagði að Moreno Villa væri „skáld, málari og listfræðingur: þrír vængir og eitt útlit grænfugls.“ Alfonso Reyes hafði þegar skrifað að ferðalangur okkar skipaði „áberandi stað ... ásamt öðrum sem hafa öðlast ríkisborgararétt út af fyrir sig í hugarsögu Mexíkó ... Það er ekki hægt að fletta í bókum hans án þess að freista þess að þakka honum samstundis.“
Í höfuðborg landsins kynntist Moreno Villa einni sætustu og viðkvæmustu tjáningu vinsælla hefða; „Við lentum í honum. heppinn fuglamaður. þrefalda búrið, þar sem hann var með þrjá þjálfaða fugla sína, átti ljósmynd skilið vegna þess að lögun þess, litur og skraut þess voru af mjög skörpum Mexíkóa. Þetta búr, málað sítrónugult, lítið rókókó húsgögn, lítið leikhús með einstökum arkitektúr, var þakið litla flauelþakinu ... “
Á Sonora-markaðnum í La Merced í höfuðborginni undraðist rithöfundurinn yerbera og hefðbundin lyf þeirra: „Markaðsgangur leit út eins og töfrahús, þakinn gólfi upp í loft með ríkustu fjölbreytni arómatískra og lækningajurta sem maður getur látið sig dreyma, plús nokkur lifandi kamelljón, einhver kylfuvængi og nokkur geitahorn “.
Ferðalangurinn naut sín vel í einni af fallegustu borgum okkar: „Öll Guanajuato er framköllun Suður-Spánar. Nöfnin á götunum og torgunum, litirnir og lögun húsanna, gangstéttin, ljósið, rýmin, þrengslin, hreinleikinn, útúrsnúningarnir, óvart, lyktin, blómapotturinn og hægur gangur. Fólkið sjálft.
Ég hef séð þennan gamla mann sem situr á bekk á hljóðláta torginu í Écija, í Ronda, í Toledo. Ég vil spyrja þig um Rosarito, Carmela eða ólífuuppskeruna. Hann reykir ekki ljóst tóbak, heldur svart. Svo virðist sem hann sé ekki á götunni heldur í bakgarði heima hjá sér. Hittu alla vegfarendur. Hann þekkir meira að segja fuglana sem sitja á nálægu trénu “.
Í Puebla ber saman hinn glæsilegi Spánverji arkitektúr þeirrar borgar: „Poblano flísar eru með betri smekk en þeir Sevillian. Hann er ekki reiður eða strangur. Fyrir þetta þreytist það ekki. Puebla veit líka hvernig á að sameina þetta skreytingarefni á barokkhlið með stórum rauðum og hvítum fleti ... ”.
Og um sætar kartöflur lærum við eitthvað: „Ég hef þekkt þetta sælgæti síðan ég var í bernsku í Malaga. Í Malaga eru þeir kallaðir sætar kartöfluduftrúllur. Þau eru ekki svo löng, né af svo mörgum bragði. Sítrónubragðið er það eina sem er bætt við sætu kartöflurnar þar. En þetta skiptir ekki grundvallarmun ... ”.
Moreno Villa ferðaðist víða í Mexíkó og penni hans stóð aldrei kyrr. Siðareglur þessa staðhæfingar eru ekki þekktar: „Er ég í Guadalajara? Er það ekki draumur? Í fyrsta lagi er Guadalajara arabískt nafn og því ekki á sínum stað. Wad-al-hajarah þýðir dalur steina. Ekkert annað er jörðin þar sem spænska borgin situr. Hún er þá kölluð svona fyrir eitthvað meira en duttlunga, fyrir eitthvað eðlislægt og grundvallaratriði. Á hinn bóginn er þetta Guadalajara de México byggt á mjúkum, flötum og ríkum löndum “.
Forvitni Moreno Villa hafði engin félagsleg landamæri, sem góður menntamaður var hann: „Pulque hefur musteri sitt, pulqueria, eitthvað sem mezcal eða tequila hafa ekki. Pulqueria er verönd sem sérhæfir sig í afgreiðslu pulque og aðeins lágstéttardrukknir fara í pulqueria. Það kemur í ljós, þá; musteri sem gerir valið afturábak ... Þegar þú kemur til landsins vara þeir þig við því að þér muni ekki þykja vænt um (þann drykk) ... Staðreyndin er sú að ég drakk það með varúð og að hann virtist ekki vera svo hugrakkur eða svo daufur. Frekar, það bragðaðist eins og gott gos “.
Eitt helsta óvart fyrir útlendinga sem heimsækja landið okkar kemur fram í fyrirsögn þessarar greinar Moreno Villa: Dauðinn sem ómikilvægur þáttur: „Höfuðkúpur sem börn borða, beinagrindur sem þjóna sem afþreyingu og jafnvel útfararvagna til töfra lítið fólk. Í gær vöktu þeir mig með svokölluðu pan de muerto svo ég gæti fengið mér morgunmat. Tilboðið setti slæmt svip á mig, satt að segja, og jafnvel eftir að hafa smakkað kökuna gerði ég uppreisn gegn nafninu. Hátíð hinna látnu er líka til á Spáni, en það sem ekki er til þar er afþreying með dauðanum ... Á gangstéttum eða gangstéttum, sölubásar úr almennt gerðum beinagrindum, gerðum með litlum viði eða vínvið sem eru mótaðir með vír og nagladir léttir sequins svartir ... Makabrí dúkkurnar dansa og styðja þær á kvenhári sem liggur hulið frá hné að hné “.
